Εισαγωγή στην Ελληνική Μουσική

του Γιώργου Κυριακάκη- Συνθέτη και επίκουρου Καθηγητή στο Τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας

Σημειώσεις του σεμιναρίου "Εισαγωγή στην Ελληνική Μουσική " στο Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, παράρτημα Βερολίνου

Τρόπος – Ήχος – Μακάμ

Σεμινάριο με θέμα την ελληνική λόγια και παραδοσιακή μουσική και τη σχέση τους με τη μουσική του ευρύτερου ευρωπαϊκού χώρου και της Μέσης Ανατολής:
Οι μουσικοί πολιτισμοί που άνθισαν και ανθούν στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, παρουσιάζουν υψηλό βαθμό συγγένειας όσον αφορά το θεωρητικό σύστημα τεκμηρίωσής τους, την αισθητική, την ποιητική και τις τεχνικές ανάπτυξης και μελισμού της μελωδίας και, τελικά, τον ήχο τους. Όλα αυτά τα μουσικά συστήματα έχουν κοινή ρίζα. Ανιχνεύεται στο πανάρχαιο τροπικό σύστημα της Περσίας, ενώ κατά τις τελευταίες χιλιετίες η θεωρητική τους τεκμηρίωση συσχετίζεται, λειτουργικά ή βεβιασμένα, με την αρχαία ελληνική μουσική θεωρία.
Ωστόσο, παρά τις ομοιότητές τους, δεν ταυτίζονται μεταξύ τους, ούτε, φυσικά, με την αρχαία ελληνική μουσική. Μπορούμε με ασφάλεια να υποθέσουμε ότι το σύστημα των Μακαμάτ της λόγιας αραβοπερσικής και οθωμανικής μουσικής, καθώς και το σύστημα της οκτωήχου της λόγιας ελληνικής μουσικής και κατά συνέπεια το τροπικό σύστημα της δυτικής Ευρώπης, αποτελούν περισσότερο μεταλλάξεις του αρχαιοελληνικού μουσικού συστήματος παρά αυθεντικές προβολές του στους μεσαιωνικούς και νεότερους αιώνες.
Δεδομένου ότι η ελληνική μουσική αποτελεί το κυρίως θέμα του σεμιναρίου, κεντρικό σύστημα αναφοράς αποτελεί η οκτώηχος, ως κατά τεκμήριο συγγενέστερη προς το αρχαιοελληνικό σύστημα. Τα υπόλοιπα συστήματα αναπτύσσονται εκατέρωθέν της.
Η ελληνική παραδοσιακή μουσική παρουσιάζει αναλογίες με την αντίστοιχη Μουσική των υπόλοιπων Βαλκανικών χωρών και των χωρών της Μέσης Ανατολής, σχέση η οποία έχει κατά κόρον ερευνηθεί. Η λόγια μουσική της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, η Βυζαντινή Μουσική, ενώ κατά τους τελευταίους αιώνες παρουσιάζει αναλογίες με τη λόγια ισλαμική μουσική, παλαιότερα, πριν από τον 16ο αιώνα, δείχνει να συγγενεύει περισσότερο με τη λόγια τροπική μουσική της δυτικής Ευρώπης, σχέση η οποία λόγω διαφόρων εξωμουσικών -κυρίως ιδεολογικών- παραγόντων, δεν έχει ερευνηθεί επαρκώς.

Στόχος του σεμιναρίου είναι, αφ’ ενός η διευκρίνηση όλων των παραπάνω θεμάτων με καθαρά μουσικές μεθόδους και αφ’ ετέρου η εισαγωγή στον ήχο της Ελληνικής Μουσικής με ενεργό πρακτική εμπλοκή των συμμετεχόντων.
Οργάνωση και δομή του σεμιναρίου
Το σεμινάριο πραγματοποιείται σε τέσσερις διασταυρούμενες ενότητες, στις οποίες εξετάζονται παράλληλα τόσο η Ελληνική Παραδοσιακή και Λόγια Μουσική, όσο και η σχέση τους με τους συγγενικούς τους μουσικούς πολιτισμούς:
Συστήματα: Οκτώηχος - Τροπικό σύστημα – Μακαμάτ.
Συγκριτική ανάπτυξη και ανάλυση των τριών συστημάτων, ιστορία των συστημάτων.
Γένη, διαστήματα, μετατροπίες, μελωδικές συμπεριφορές.
Σημειογραφία: Πεντάγραμμο – Παρασημαντική – Ανατολική σημειογραφία.
Παρουσίαση και ανάλυση της μορφής και της λειτουργίας των τριών
σημειογραφικών συστημάτων.
Αναλυτική και συνοπτική σημειογραφία, ιστορία της σημειογραφίας, μεταγραφή
σε δυτική σημειογραφία.
Ρυθμικά: Μέτρα – Πόδες – Ουσούλ.
Εισαγωγή στην ρυθμολογία της ανατολικής Μεσογείου
Ρυθμική τεχνολόγηση έμμετρου και άμετρου ποιητικού κειμένου, ρυθμοποίηση
μουσικού κειμένου.
Ρυθμικά γένη, έλλογα και άλογα μέτρα, περιοδικότητα και πολυρυθμία, εσωτερική
ρυθμική διάρθρωση.
Ερμηνεία: διακόσμηση – Μελισμός / Τραγούδι – Ύμνος / Χορωδία – Καλοφωνία
Παραδοσιακή μουσική, μικρή και μεγάλη φόρμα λόγιας μουσικής. Ρυθμική και
ελεύθερη- αυτοσχεδιαστική απόδοση.
Τραγουδιστικό, ψαλτικό και εκφωνητικό είδος.
Φωνητική και ενόργανη Μουσική.
Σε όλες τις ενότητες η ανάπτυξη των επί μέρους θεμάτων γίνεται με μουσικά παραδείγματα. Τα παραδείγματα δεν παρουσιάζονται με τη μορφή διάλεξης αλλά με τη μορφή μεθοδικής μουσικής – κυρίως φωνητικής- διδασκαλίας.
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην εμπειρική, από πλευράς συμμετεχόντων, προσέγγιση των μουσικών πολιτισμών που αναλύονται.
Παράλληλα θα διανεμηθεί ψηφιοποιημένο οπτικοακουστικό υλικό.
__htt p://giorgos.kyriakakis.googlepages.com/gk